02/07/2025

Jak i dlaczego korzystać z planów aktywności?

Dają poczucie bezpieczeństwa, informują i pomagają odnaleźć się w codziennej rzeczywistości. Mogą mieć różne kształty i formy. Pomagają w zaplanowaniu czynności czy dnia. Nie wiesz jak zacząć wykorzystywać planowanie z pomocą symboli w codziennym życiu? Jak wykorzystać plan dnia dla ucznia w spektrum autyzmu? Jak korzystać z planu w grupie? Zapraszam do lektury.

W jakich sytuacjach plany mogą pomóc?

Musisz przyznać, że zdarzyło Ci się chociaż raz w życiu poczuć, że kiedy masz coś zaplanowane funkcjonujesz lepiej. No powiedz. Nie wiem ile razy, “wkurzałam” się na siebie i świat, o to, że gdybym sobie zaplanowała działanie, zrobiłabym coś szybciej, nie straciłabym czasu i czułabym się mniej zagrożona- po prostu bezpieczniejsza.

Ogromną satysfakcję daje mi odhaczanie kolejnych kroków po wykonanym zadaniu- wiem, co się wydarzyło i co jeszcze przede mną. Podobne korzyści mają uczniowie ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi.

Plany dnia wspierają wówczas, gdy uczeń:

  • ma trudności w przejściu od jednej aktywności do drugiej,
  • nie lubi zmiany i trudno sobie radzi w nagłych sytuacjach,
  • ma tendencję do narzucania swojego schematy dnia, działania i nie pozwala na wprowadzanie zmian,
  • jest niespokojny, bo nie wie, jaki będzie następny krok, co będzie się działo, gdzie pójdzie i z kim,
  • ma trudność z rozumieniem kierowanych do niego poleceń,
  • ma trudności w rozumieniu pojęć związanych z czasem,
  • ma trudność z czekaniem na coś, na swoja kolej,
  • dobrze radzi sobie w tygodniu, gdy ma pewną rutynę-placówka zajęcia, ale w weekend czuje się niespokojny,
  • nie potrafi samodzielnie zorganizować sobie czasu i stale wymaga podpowiadania “co dalej”.

Jest zatem sporo sytuacji, w których strategia wprowadzania planów może się sprawdzić.

Ale zraz! Ktoś Ci kiedyś powiedział, że plany uzależniają od drugiej osoby i w zasadzie to nie najlepszy pomysł, aby je wprowadzać…? Hmm, najpewniej ktoś powiela mity, których jak się okazuje na temat tworzenia planów jest sporo .

Fakty związane z planami.

Plany zwiększają niezależność. Dotyczy to sytuacji, w której uczeń samodzielnie może sprawdzić, jaki jest następny krok, co będzie się działo w kolejności bez osoby, która mówi mu, co ma robić i jak wykonać czynność. Niezależność jest budowania w sytuacji, kiedy uczeń może sam tworzyć swoje kalendarze, harmonogramy i sprawdzać je bez konieczności dopytywania drugiej osoby “co dalej?, “a kiedy?”

Plany to nie tylko codzienne wydarzenia. Chociaż najczęściej mówimy o planach w kontekście planowania konkretnych zajęć, całego dnia to możemy też zaplanować, np. cały proces mycia rąk, korzystania z toalety, przygotowania kanapki. To także jest pewien plan, który należy wykonać krok po kroku, aby osiągnąć sukces 🙂 Oprócz tego możemy planować cały miesiąc, tydzień. Na rynku dostępne są gotowe kalendarze, które znacznie ułatwiają ten proces.

Plany nie muszą być przygotowane “na rzepach”. Form planów może być tyle, ile potrzeb uczniów. Może to być kalendarz, tablica, ale i specjalne pudełko, komunikator, tabliczki. Naprawdę jest z czego wybierać i w czym szukać.

Plany wspierają uczenie języka. Dzięki układaniu harmonogramów mamy okazję do ćwiczenia pojęć związanych z czasem- rozmowy o przyszłych i przeszłych wydarzeniach. Dodatkowo mogą wesprzeć budowanie elastyczności i rozumienia tego, że “plany mogą się zmieniać”.

Plany są ważne nawet, jeśli każdy je zna. Może się wydawać, że układanie planu jest bez sensu, jeśli i uczeń i terapeuta wie, co się będzie działo. Mimo wszystko ujrzenie tego, odhaczenie, zaprezentowanie ukończenia czynności może być nadal bardzo wspierające, zwłaszcza u wzrokowców.

Plany są przeznaczone dla każdego ucznia. Zadziwia mnie myślenie jakoby tworzenie harmonogramów miało być dla wybranej grupy uczniów. ” Nie układamy planów, bo uczeń jest za “słaby”, “nie rozumie”. Z drugiej strony “nie układamy planów, bo uczeń funkcjonuje bardzo dobrze, świetnie sobie radzi”. Hmm, ja też radzę sobie świetnie i lubię planować. To mi mega porządkuje w głowie. Spójrz jak funkcjonujemy na co dzień, mamy plan dojazdu do pracy, tego co będziemy robić po, w trakcie itd. Nie ma ograniczeń intelektualnych czy wiekowych, aby planować…Nawet zwykłe powiedzenie “teraz słuchamy muzyki, potem będzie jedzenie” jest wsparciem i planowaniem, i nie narobi żadnych szkód w procesie edukacji.

Jaki układ planu wybrać?

Ogólnie nie ma sztywnych zasad, co do sposoby układania planu, jego wyglądu. Tutaj bardzo dużo zależy od tego, jaki masz cel z Twoim uczniem i czego uczysz. Zapytaj siebie, czy chcesz wspierać planowanie, ustalenie pewnego schematu? A może rozwijać umiejętności językowe? Czego potrzebuje uczeń? ” Jak i kiedy będzie korzystał z planu?” I tak, w zależności od tego, czego uczysz, możesz dodatkowo wesprzeć się kierunkiem układania planu- z góry na dół, od lewej do prawej. Poniżej opisuję różnice:

  • PLAN POZIOMY

Wspierają, gdy chcesz pokazać sekwencyjność czynności. Chcesz pokazać, że coś się dzieje po kolei, np. mycie rąk, robienie kanapek, sadzenie nasion, korzystanie z toalety. Taki układ lepiej obrazuje, że coś się dzieje jedno po drugim. Dodatkowo ułożenie elementów od lewej do prawej wspiera również naukę czytania i pisanie, bo tak właśnie czytamy- od lewej do prawej ( w większości języków na świecie ;)).

Ciągi czynności- siku-oprac. własne. Symbole arasaac
  • PLAN PIONOWY

Mogą wspierać podczas zajęć terapeutycznych, kiedy to po kolei wykonujemy pewne czynności. To jest trochę tak jak lista rzeczy “to do”, czyli to, co mamy do zrobienia. Dorośli zwykle odhaczają, wykreślają, zaznaczają “X” czy tzw. “ptaszka”. Zgadzasz się? Gdy tworzysz taki plan ze swoim podopiecznym możecie oderwać symbol i schować go do koperty, wrzucać do pudełeczka czy koszyczka. Uczeń może także przekreślić zmywalnym pisakiem symbol wykonanie aktywności albo stawiać obok w wyznaczonym pusty, kwadraciku, że czynność została wykonana. Dodatkowo wspierasz wówczas umiejętność pisania.

  • UKŁADA KOŁOWY

Ja rzadko korzystałam z takiego układu, ale zdarzało się, że moje koleżanki w klasach właśnie taki wybierały. Jak zapewne się domyślasz ma formę podobną do zegara. Tarcza może być podzielona na kolorowe obszary albo mieć po prostu miejsca w które doczepia się rzep. Obowiązkowo wskazówka, która przesuwacie się na kolejną aktywność. Jest to z pewnością atrakcyjna forma. Może być przydatna dla maluchów albo kiedy chcesz jeszcze bardziej zaktywizować, zaciekawić dziecko.

  • UKŁAD NA KÓŁKU

Jak już wspomniałam plany można stworzyć z pojedynczych symboli i mieć zawsze przy sobie. Można również przygotować mniejsze plany całych aktywności, np. wyjście do lekarza, wyjście do babci, zakupy, poczta, itp. , spiąć je razem na kółku. To przydaje się zwłaszcza, kiedy np. wyjeżdżacie i po drodze macie do wstąpienia i odwiedzenia kilku miejsc. Wówczas macie pod ręką gotowa informację, gdzie idziecie i czego można się spodziewać w danym miejscu. 

Przykład planu kolejnych czynności na zajęciach

Jak korzystać z planu?

Możesz wraz z uczniem przejrzeć wszystko, co macie do zrobienia, pogadać o tym i ułożyć w odpowiedniej kolejności od pierwszego kroku. Później możecie pogadać o tym, co zrobiliście. Ja czasem pozwalam uczniom wybierać kolejność spośród zaplanowanych przeze mnie aktywności:”czy chcesz najpierw czytać czy słuchać muzyki?” To wszystko zależy od ucznia i od tego nad czym w danym momencie pracujemy.

Jeśli pracujesz z planami albo chcesz zacząć, warto pamiętać, aby wdrożyć inne osoby, które będą wiedziały, jak wykorzystujesz plany z uczniami.

Jeśli pracujesz z uczniem “jeden na jeden” ułożenie planu jest dość proste. Wiesz nad czym pracujecie, wiesz, jaki układ wybrać. Ustalacie sposób zakończenia czynności i działasz. Jeśli trafia do Ciebie uczeń, który ma już pewien sposób korzystania z harmonogramów-postaraj się go poznać.

Jeśli natomiast wprowadzasz plany w grupie, w klasie- warto na początku zobaczyć, jakich dostosowań potrzebują dani uczniowie. Jeśli grupa nie jest liczna możesz ułożyć plan dnia, zajęć indywidualnie, z każdym z uczniów. Jeśli grupa jest zróżnicowana pod względem komunikacji, postaraj się znaleźć odpowiednie dostosowanie dla każdego uczestnika zajęć. I układać plany np. w parach. Jeśli Twoi uczniowie dobrze sobie radzą, możesz przygotować jedną formę. Bardzo dużo zależy tutaj od Twoich uczniów 🙂 Pamiętaj, nie bój się eksperymentować, i poszukiwać. Nie ma potrzeby, aby od razu od pierwszego dnia spotkania mieć wszystko zrobione idealnie. Czy taki stan w ogóle istnieje? 😛

Jak zakończyć czynność?

Podobnie jak różnie możesz przedstawiać dane aktywności w różny sposób możesz pokazywać ich zakończenie. 

  1. Wspomniane już chowanie symbolu w kopercie, wrzucanie do koszyka/pudełka. Możesz napisać na nich “skończone”, “zrobione”
  2. Odwracanie symbolu na drugą stronę z napisem/symbolem, np. “koniec”
  3. Używaj negacji, czyli pokaz wykonanie czynności, ale np. przekreślonej- symbol z przekreśloną aktywnością. Możesz też też umieścić symbol “nie”, “koniec” powyżej symbolu aktywności, kiedy ją zakończycie. Jeśli korzystasz z kołowego planu aktywności po prostu odwróć symbol zakończonej aktywności. 
  4. Zakrywanie. Po zakończonej aktywności możesz zakryć go przygotowaną wcześniej klapką, na której może być naklejony symbol “koniec”.

Możliwości jest sporo, to, co wybierzesz zależy do Ciebie. Nie chcę Ci narzucać presji, że masz robić tylko tak, bo tak jest najlepiej. Może znajdziesz swój sposób?

Ja często używam odklejania i wrzucania symbolu do koperty, wskazuję też symbol “koniec”. Korzystam też z czerwonej kropy na oznaczanie tego, co się teraz dzieje i po prostu “koniec”. Korzystam też z prostych kart “teraz-potem”. Bardzo dużo zależy od tego, z jakim uczniem pracuję. 

Tablica do układania kalendarza

I last but not least!

Aby plany spełniały swoje zadanie należy z nich korzystać! Aby były skuteczne, potrzebujesz je wdrażać każdego dnia. Krok po kroku.

Na nic zdadzą się pięknie przygotowane kąciki, tablice, symbole, jeśli nie będą używane…

Ciesz się i wzmacniaj każdy sukces w zakresie korzystania z harmonogramów. Dla niektórych uczniów korzystanie z planów to może być cel na sam początek. Jesli ocenisz, w jaki sposób taka forma wsparcia może doskonalić funkcjonowanie w dniu codziennym- ciesz się i wskazuj na każdy postęp w tym zakresie.

PODSUMOWANIE

  • Plany dają poczucie bezpieczeństwa-uczeń nie jest zaskakiwany kolejnymi zmianami. Wie, co będzie się z nim działo, więc nie musi reagować tzw. “trudnymi zachowaniami”.
  • W zależności od tego, jakie umiejętności doskonalisz plany mogą mieć różne formy; PIONOWY, POZIOMY, KOŁOWY, NA KOLE.
  • Wygląd planu zależy od potrzeb i możliwości ucznia. Nie ma żadnych sztywnych zasad, jedynie potrzeby i możliwości Twojego ucznia.
  • Aby plany “działały” konieczne jest ich używanie! 🙂

W następnych wpisach kilka dodatkowych wskazówek odnośnie tworzenia planów. Dużo MOCy!

Insiracja:

Zangari C, praacticalaac.org

Fundacja Synapsis, Model wprowadzania AAC w pracy z dziećmi z autyzmem z poważnymi problemami w porozumiewaniu się

Views: 1321

Dodaj komentarz