To, jak dobrze dobierać słownictwo w AAC jest jednym z fundamentalnych elementów, jakie musimy wziąć pod uwagę rozpoczynając terapię dziecka niemówiącego.
Osoby, które korzystają z komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC) stoją przed wyzwaniem budowania wypowiedzi za pomocą ograniczonego zbioru słów i symboli.
Używając naturalnej mowy, kiedy chcemy coś powiedzieć, możemy wybrać z bogactwa słownika i po prostu wypowiedzieć potrzebne słowa. Osoby niemówiące są zależne od tego, co zostanie wprowadzone do ich pomocy komunikacyjnych AAC.
Dlatego tak ważne jest odpowiednie dobranie słownictwa i jego organizacja w systemach komunikacyjnych.
Odpowiedź na to, jakie słowa umieścić na tablicy komunikacyjnej oraz kiedy i jak wprowadzać nowe symbole przekażę Ci w tym artykule.
Spis treści:
Jak budować skuteczny słownik w pomocy komunikacyjnej dla użytkowników AAC?
Od czego zacząć tworzenie zestawu symboli AAC do pomocy komunikacyjnej
Jak organizować symbole AAC w pomocy dydaktycznej do komunikacji wspomagającej?
Jak rozwijać umiejętności komunikacyjne dziecka niemówiącego za pomocą symboli AAC?
Jak przygotować skuteczne pomoce dydaktyczne dla AAC i skutecznie dobierać słownictwo?
Wybór słów w komunikacji alternatywnej: jak zbudować efektywny słownik w AAC?
Zadaniem partnera komunikacyjnego oraz najbliższych osób w otoczeniu dziecka niemówiącego jest zadbanie o to, aby komunikacja była jak najbardziej niezależna i pełna. Co zatem zrobić, aby użytkownicy AAC mogli powiedzieć wszystko, co chcą, kiedy chcą, jak chcą i komu chcą?
Na co dzień trudno jest nam uzmysłowić sobie, że słowa, których używamy po prostu są w naszych głowach i mamy je na wyciągnięcie ręki. Kiedy chcemy coś powiedzieć, wybieramy z naszego zasobu to, czego potrzebujemy i po prostu mówimy. Kiedy rozmawiamy, nie zastanawiamy się, czy słowo “jabłko” musimy wyjąć z kategorii rzeczowników, a “jeść” z pokolorowanych na zielono czasowników. Proces ten zachodzi automatycznie i wielu zastanawia się nadal, jak to się w zasadzie dzieje.
Jak zatem sprawić, aby osoby niemówiące lub te ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi mogły możliwie najprościej i efektywnie się komunikować?
O tym musisz pamiętać, kiedy zaczynasz wprowadzać symbole AAC
Praca nad rozwojem komunikacji osób z zaburzeniami mowy opiera się na słowach. To, z jakim efektem będzie możliwe porozumienia się dziecka z otoczeniem zależy między innymi od:
- doboru symboli AAC
- ścieżki wyboru słów
- sposobu ich zapisu
- procesu wydłużania wypowiedzi poprzez dodawanie nowych słów
- jasnego pokazywania, jakie konsekwencje niesie wybranie konkretnego słowa czy zdania
- od ilości i jakości stosowania wspomaganej stymulacji języka (modelowania)
Nie możemy zapominać, że użytkownicy AAC przechodzą przez cały proces budowania wypowiedzi. Aby osoba niemówiąca mogła rozpocząć komunikację, musi przejść złożoną ścieżkę od wyboru kategorii słowa, przez odnalezienie go w swojej pomocy, aż po zakodowanie lub rozkodowanie wypowiedzi. To sporo w porównaniu do typowego sposobu komunikacji.
W większości przypadków tablice komunikacyjne AAC zawierają te symbole (słowa), które umieści w nich Partner Komunikacyjny. To na nim spoczywa ogromna odpowiedzialność dostosowania słownika do etapu rozwoju podopiecznego, czy sytuacji.
Dobrym przykładem takiej pomocy pedagogicznej są tablice kontekstowe, np. na Boże Narodzenie. Więcej możesz przeczytać o nich w artykule o tym, jak przygotować dziecko niemówiące do Świąt przy pomocy oprogramowania MÓWik. Znajdziesz tam opis i przykłady gotowych i darmowych zestawów symboli do tablic kontekstowych.
Jeśli masz w bliskim otoczeniu osobę, która korzysta z komunikacji alternatywnej, zwróć szczególną uwagę na słownik, jaki ma udostępniony w pomocy komunikacyjnej.
Dostęp do rozbudowanego słownika jest bardzo ważnym i istotnym elementem w pracy z osobami z zaburzeniami mowy. Niezwykle ważne jest, by zebrać i dodać do pomocy takie symbole, które pozwolą w pełni się komunikować z otoczeniem. Tak, jak my mamy możliwość wyrażania swoich indywidualnych myśli, tak samo powinniśmy dać taką możliwość osobom z AAC.
Wiesz już, co jest kluczowe przy wprowadzaniu słownictwa, czy nowych symboli do pomocy komunikacyjnych. Czas na praktykę.
Jak budować skuteczny słownik w pomocy komunikacyjnej dla użytkowników AAC?
Przede wszystkim musisz cały czas mieć z tyłu głowy, że słowa pozwalają nawiązywać relacje, wyrażać uczucia i wchodzić w interakcje z otoczeniem. Brak odpowiednich słów może prowadzić do frustracji i ograniczać możliwości samodzielnego wyrażania siebie. Dlatego dobrze zaprojektowany słownik to taki, który jest pełen wyrażeń codziennego użytku, emocji, a także słownictwa umożliwiającego bardziej abstrakcyjne wypowiedzi.
W AAC dążymy do tego, aby budowanie wypowiedzi dawało szansę na kreatywność. Jest to możliwe przez tworzenie wypowiedzi nie tylko z gotowych fraz, ale także z pojedynczych słów (symboli).
Dobierając słownictwo do pomocy komunikacyjnej AAC, powinniśmy dążyć do możliwości szybkiej komunikacji i nakierowania na ogólny sens wypowiedzi. W tym przypadku warto stosować tzw. startery zdaniowe. Pilnujmy jednak, by nie zdominowały całości pomocy.
System AAC musi umożliwiać konstruowanie prawdziwego przekazu i zawierać słownictwo dotyczące różnych funkcji.
Odpowiedni dobór słów, czyli od czego zacząć tworzenie zestawu symboli AAC do pomocy komunikacyjnej
Przy tworzeniu słownika dla osób korzystających z AAC koniecznie uwzględnij:
Słowa podstawowe (rdzeniowe) – to inaczej symbole uniwersalne, które są używane codziennie, takie jak np.:
- tak
- nie
- ja
- ty
Dodaj wszystkie te słowa, które służą jako podstawa do komunikacji i są wykorzystywane w wielu sytuacjach, a dzięki którym można łatwo tworzyć i rozwbudowywać wypowiedzi.
Słowa osobiste, ważne, znaczące, bliskie dla użytkownika AAC – są to symbole niezbędna do komunikowania indywidualnych potrzeb dziecka niemówiącego. Będą to np.
- imiona członków rodziny
- ulubione potrawy
- czy zwroty charakterystyczne dla danej osoby
Dzięki nim komunikacja staje się bardziej osobista i naturalna.
Słowa opisujące szczególne okoliczności – to inaczej symbole dostosowane do okoliczności, np.
- wizyta u lekarza
- szkoła
- zakupy
- święta
- urodziny
Taki zestaw symboli AAC pomaga lepiej reagować na różnorodne sytuacje, w których osoba niemówiąca może się znaleźć.
Jak organizować symbole AAC w pomocy dydaktycznej do komunikacji wspomagającej?
Oprócz organizacji słownictwa istotna kwestia dotyczy również nawigowania, czyli tworzenia ścieżki dostępu do słowa. Nie jesteśmy w stanie umieścić wszystkich słów na jednej stronie książki czy ekranu tabletu. Często konieczne jest stworzenie podstron, czy katalogów.
Chcę tym samym zwrócić uwagę na fakt, że wybór słowa wymaga zapamiętania sposobu “dojścia do niego”, a osoby niepełnosprawne ruchowo, oprócz utrzymania w pamięci słowa, jakiego szukają, potrzebują również zapamiętać odpowiednią sekwencję ruchów, aby wybrać odpowiedni symbol.
Zapewnić efektywną nawigację możesz poprzez wprowadzenia struktury takiej jak:
- Grupowanie Kategorii – przypisanie słów do konkretnych grup tematycznych (np. jedzenie, czynności, emocje) ułatwia odnajdywanie potrzebnych wyrażeń.
- Kolorystyka i Oznaczenia – zastosowanie kodu kolorów (do każdej części mowy przypisany jest kolor) może pomóc w szybszym wyszukiwaniu
-
Ścieżki Dostępu – systemy AAC często wymagają wieloetapowej nawigacji. Pamiętaj, aby struktura była intuicyjna, w miarę możliwości logiczna i skracała czas dotarcia do potrzebnych słów.
Jak rozwijać umiejętności komunikacyjne dziecka niemówiącego za pomocą symboli AAC?
Pomoce komunikacyjne nie mogą pozostać statyczne. Rozwój słownictwa, czyli zwiększenie dostępnych symboli w tablicach komunikacyjnych jest niezbędne, aby zapewnić dziecku możliwość skutecznego porozumiewania się.
Rozbudowany słownik powinien oferować dostęp do różnorodnych słów (symboli) – tych, które są używane codziennie, jak i tych bardziej abstrakcyjnych, które nadają rozmowie osobisty charakter.
Edukacja w zakresie AAC zakłada, że uczniowie będą nie tylko uczyć się korzystania z gotowych symboli, ale też rozwijać umiejętności czytania i pisania, co daje im większe pole do samodzielnej komunikacji i realizowania różnych funkcji komunikacyjnych.
Komunikacja wspomagająca jako wspieranie kreatywności i swobody komunikacji niewerbalnej
Użytkownicy AAC powinni mieć możliwość kreatywnego budowania zdań, które pozwolą im wyrażać się swobodnie. To istotne, by słownictwo obejmowało nie tylko gotowe frazy, lecz także pojedyncze symbole umożliwiające tworzenie nowych zdań. Zastosowanie tzw. starterów zdaniowych może pomóc przyspieszyć wypowiedzi, nadać jej ogólny sens, ale nie powinno dominować nad pełną swobodą komunikowania się.
Jak przygotować skuteczne pomoce dydaktyczne dla AAC i skutecznie dobierać słownictwo?
Efektywne wykorzystanie systemów AAC wymaga odpowiedniego dobrania i zorganizowania słownictwa, a następnie stworzenia z niego odpowiedniego systemu, czyli pomocy komunikacyjnej.
Dzięki bogatym i przemyślanym zasobom słów użytkownicy AAC mogą zyskać większą swobodę wyrażania siebie. Wybór słów to fundament, na którym budujemy niezależność komunikacyjną, a dobrze zaprojektowany słownik może stać się narzędziem do pełniejszego uczestnictwa w życiu społecznym.
Jeśli zastanawiasz się, od czego zacząć wprowadzanie AAC, to umiejętność dobrego doboru słownictwa jest kluczowa.
Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak dobierać słownictwo do AAC i tworzyć skuteczne pomoce dydaktyczne wspomagające terapię dziecka z zaburzeniami mowy, koniecznie zobacz, jak mogę Cię wesprzeć w tej dziedzinie.
Źródła:
Michalik M., Przebinda E., Budowanie kompetencji lingwistycznej u osób niemówiących z wykorzystaniem strategii komunikacji alternatywnej [w:] Metody terapii logopedycznej, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 2018, s.143-181
Przebinda E., Michalik M., Grzelak E., Komunikacja wspomagająca i alternatywna (AAC) w praktyce logopedycznej i terapeutycznej, Harmonia Universalis, Gdańsk 2023.
Views: 516