Być może spotkałeś kiedykolwiek na swojej drodze dziecko, które ma trudności w porozumiewaniu się werbalnym i jednocześnie wydaje się nie słuchać, nie patrzy, nie potrafi dłużej skupić się na wykonywaniu czynności, nie potrafi się bawić ani naśladować. Czasem umie mówić, ale nie potrafi używać słów funkcjonalnie, nie wie jak i kiedy ich użyć. Wówczas nasza początkowa praca powinna skupić się na doskonaleniu i rozwijaniu bazowych umiejętności komunikacyjnych.
Kanwa, na której buduję komunikację
Wiem, że gdy myślimy o pracy z dzieckiem niemówiącym pierwsze, co nasuwa nam się na myśl, to słowo, walka o jego pojawienie się, o to, by dziecko zaczęło mówić. Bywa jednak tak, że praca ta może być znacznie utrudniona, gdy dziecko nie potrafi przysłowiowo usiąść, skupić się, naśladować, po prostu chodzi “w kółko” i wydaje się być nieobecny. Z rozwojem mowy jest tak, jak z nauką chodzenia- najpierw dziecko uczy się obrotów, później siada, raczkuje, uczy się wstawać, chodzić przy meblach, nabiera odwagi by wstać i pójść- wszystko dzieje się etapami. Rozwój mowy także wymaga etapów- najpierw dziecko głuży, później gaworzy, nawiązuje kontakt wzrokowy, uczy się wskazywania palcem, współdzielenia uwagi z dorosłym, przenoszenia jej, rozwija umiejętność naśladowania (ruchów ciała, ale i ruchów aparatu artykulacyjnego), uczy się reagować adekwatnie do komunikatu, np. odwraca głowę, gdy wołamy je po imieniu. Zatem bywa tak, że w pracy nad słowem musimy pochylić sie nad tzw. bazowymi (prymarnymi)umiejetnościami komunikacyjnymi. Są to:
– kontakt wzrokowy,
– wspólne pole uwagi,
– gest wskazywania palcem,
– naśladowanie,
– reakcja na imię,
– zabawa symboliczna.
Są one istotne ze względu na umiejętności społeczne, które musimy rozwinąć, aby móc uczyć się używać słów oraz nowej wiedzy w sposób adekwatny i funkcjonalny. Musimy zdać sobie sprawę, że od momentu narodzin stajemy się istotami społecznymi, możemy przeżyć, jedynie wchodząc w interakcję z drugą osobą. Proces uczenia się jest możliwy dzięki możliwości człowieka do rozumienia innych osób, uczenia się od i przez nich.
Kontakt wzrokowy i reakcja na imię
Podobnie, jak w rozwoju ruchowym i w rozwoju mowy, aby nauczyć się kontaktu wzrokowego, dziecko musi przejść przez kolejne etapy od reagowania na światło w 1 tygodniu życia, poprzez reagowanie na widok twarzy dorosłego do dokładnego rozpoznawania twarzy dorosłych i odróżniania emocji. Umiejętność utrzymywania kontaktu wzrokowego jest zatem ważna dla rozwoju społecznego, emocjonalnego, poznawczego. Dzieci uczą się interpretować zachowania innych, angażować w kontakt oraz inicjować komunikację. Dla rozwijania tych umiejętności oraz nawiązywania relacji społecznych istotne jest reagowanie na własne imię (pojawia się ok. 8-10 miesiąca życia). Jest to istotne z punktu nawiązywania i budowania relacji z drugą osoba i komunikowania się.
Wspólne pole uwagi i gest wskazywania palcem
Michael Tomasello- psycholog rozwojowy- podkreśla, że zjawisko to jest ważnym momentem dojrzewania umiejętności społecznych dziecka. Oznacza wieloczęściowy układ społecznych interakcji. Pojawia się ok. 9 miesiąca życia i pozwala na wchodzenie w relację dziecko-dorosły-przedmiot (zdarzenie), które jest przedmiotem wspólnej uwagi. W tym samym czasie pojawia się diagnostyczny gest wskazywania palcem, dzięki któremu dziecko ma możliwość wywołania uwagi dorosłego, jak również dzielenia z nim uwagi, nabywa również sprawności w podążaniu za jego wzrokiem.
Naśladowanie
Umiejętność naśladowania jest kluczowa w związku ze społecznym przekazywaniem i rozpowszechnianiem wiedzy. Zdolność ta wymaga kodowania, przechowywania i odzyskiwania informacje, aby później móc z nich skorzystać. Na pozór prosta rzecz, ale wymagająca opanowania szeregu innych umiejętności. Poprzez naśladowanie uczymy się odpowiednich zachowań, reakcji, interakcji społecznych, używania narzędzi, sprzętów, a także uczymy się komunikacji (zarówno werbalnej,jak i niewerbalnej). Naśladować uczymy się przez naśladowanie, zatem warto reagować na sygnały wysyłane od dziecka i bawić się tak, by jak najlepiej je wspierać. Pamiętajmy, że nauka mówienia i komunikowania opiera się w dużej mierze na naśaldowaniu czy to zachowań, czy ruchów aparatu artykulacyjnego.
Zabawa symboliczna
Jasnym jest, że zabawa jest dla dziecka (zaraz po rodzicach;)) całym światem. To ważny element rozwojowy, dzięki któremu dziecko uczy się funkcjonowania w społeczeństwie, rozwija się poznawczo, emocjonalnie, fizycznie i intelektualnie. Poprzez zabawę dzieci nabywają nowe umiejętności i je doskonalą poprzez urozmaicanie zabawy, twórcze wykorzystanie zabawek oraz przedmiotów Zabawa uczy i rozwija empatię. Zauważa się zależność pomiędzy rozwojem mowy i zabawy- w tej drugiej zakorzeniony jest rozwój pierwszej, jak również innych, późniejszych intelektualnych osiągnięć dziecka. Zabawa symboliczna jest istotna w związku z umiejętnością tworzenia umysłowych reprezentacji obiektów, co oznacza, że dzieci korzystają z pomysłów które powstają w ich wyobraźni, a nie pochodzą jedynie z otaczającego je świata. Mentalny aspekt zabawy w udawanie jest ściśle powiązany z językiem i innego rodzaju mysleniem, przez co stanowi bardzo ważny element umysłowego lub poznawczego rozowju małych dzieci. (S. J. Rogers, G. Dwason, L. A. Vismara, Metoda wczesnego startu dla dziecka z autyzmem (ESDM). Jak wykorzystywać codzienne aktywności, aby pomóc dzieciom tworzyć więzi, komunikować się i uczyć, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014.) Jeśli chcesz poczytać o tym w co i jak się bawić zapraszam do moich wpisów:
Jak doskonalić bazowe umiejętności komunikacyjne?
Gdy w nauce chodzenia dziecko nie może poradzić sobie z jakimś elementem, np. ma trudności ze wstawaniem, trzeba wesprzeć je odpowiednimi ćwiczeniami. Podobnie jest z nauką komunikowania się, gdy któraś z opisanych wyżej cech nie pojawia się albo widoczne są znaczne opóźnienia można- a nawet należy- rozwijać je poprzez ćwiczenia. Poniżej kilka wskazówek na proste działania, które można wprowadzać do rutyny dnia codziennego.
Uwaga, kontakt wzrokowy, reakcja na imię
Przede wszystkim zwróć na siebie uwagę, zachowaniem, ubiorem, dźwiękiem, który wydajesz. Znajdź wszystko, to co lubi dziecko i co przyciągnie je do Ciebie. Komunikacja odbywa się za pośrednictwem twarzy, ruchów ciała, oczu- staraj się być jak najczęściej naprzeciwko dziecka, aby jak najczęściej miało okazję patrzeć na Twoją mimikę, oczy, koncentrować się na Tobie. Komentuj zachowania dziecka, naśladuj to co robi, utrzymuj jego zainteresowanie. Przedmioty możesz prezentować dziecku na wysokości swojego wzroku. Reakcję na imię możesz doskonalić w każdej zabawie, czy sytuacji. Przywołuj dziecko, wykrzykuj jego imię, gdy w zabawie coś znajdzie, zbuduje, przewróci, itp.
A kuku!
Na pewno znasz tę zabawę! Zakładasz materiał na swoją głowę, mówisz “Nie ma, nie ma. (mamy, taty,…) czekasz aż dziecko się zainteresuje i spróbuje zdjąć materiał. Gdy to zrobi, radośnie mówisz “Jeeeest!”, albo “A kuku!”, możesz też wypowiedzieć imię dziecka. Jeśli dziecko nie podchodzi od razu do Ciebie, to na początek sam zdejmij lub delikatnie pomóż dziecku, powoli zdjąć materiał z głowy. Gdy maluch oswoi się z zabawą, możesz spróbować założyć materiał na jego głowę i kontynuować zabawę. Możesz również razem z dzieckiem zawinąć się w płaszcz, pelerynę. Dużym kawałkiem materiału, kocem możesz zwinąć dziecko (jak naleśnika 🙂 lub całkowicie je przykryć i naprzemiennie odkrywać, mówić “Jeeest (imię)”, itd.
Wskazywanie palcem
Gra w cienie
Zaciemniasz pomieszczenie. Dziecko siedzi/ stoi przed ścianą. Trzymasz włączoną latarkę, a przed źródło światła wkładasz, np. ulubioną zabawkę dziecka. Na ścianie pojawia się cień. Możesz przesuwać nim po ścianie. Dziecko może go wskazywać, biegać za nim, lub po prostu patrzeć na cień pojawiający się w różnych miejscach. Nazywaj każdy przedmiot, dodawaj charakterystyczne dla niego wyrażenia dźwiękonaśladowcze (brum, brum, bee, mu, itd.).
Podobną zabawę możesz zaaranżować ze światłem punktowym, np. z małego laseru czy latarki z nakładką. Tym razem możesz wskazywać różne miejsca na drugiej osobie, ścianie, podłodze, drzwiach itp. Dziecko może wskazywać palcem, dłonią, szukać ukrytej “kropki”. Jeśli dziecko będzie chętne, możecie bawić się naprzemiennie.
Naśladowanie
Zjeżdżalnia
Tackę lub karton opierasz o poduszkę, sofę lub krzesło, tak, aby powstała rampa, zjeżdżalnia. U góry umieszczasz zabawki, które będą zjeżdżać w dół. Piłki, autka zjeżdżają szybko, ale umieść tam coś, co może się przykleić, będzie zjeżdżać wolno, coś płaskiego, nietypowego. Puszczajcie przedmioty naprzemiennie, komentuj: “ojej”, “super!”, “łaaał”, “o nie!”, “jeszcze raz!”, “ale szybko!”, “ooo, pooowooolii”,itd.
Zabawa symboliczna
Zabawa w udawanie to także kilka elementów. Na początek zabawa konwencjonalna lub funkcjonalna. Po protu weź zabawkowy zestaw np. do robienia herbaty i baw się mieszając w pustych filiżankach, udawaj, że pijesz, robisz ciasteczka, jesz. Po pokazaniu jak się bawić, pozwól spróbować dziecku, używaj odpowiednich zwrotów. Następnie zamieniajcie się rolami, włączajcie kolejne osoby do zabawy (mogą to być tez inne pluszaki, lalki). Wykorzystuj każdą możliwą sytuację do zabawy, np. podczas kąpieli umyj lalę, misia, powycieraj, ubierz.
Zabawa w odgrywanie ról to kolejny etap. Zgromadź kilka zabawek z różnymi przedmiotami (łyżeczka, okulary, grzebień, szczoteczka do zębów, itp). Pokaż dziecku jak myjesz misiowi zęby, skomentuj, co robisz (“Mis myje zęby”). Następnie zachęć dziecko do działania. Możesz urozmaicić zabawę, wkładając misiowi/lalce szczoteczkę do ręki i mówiąc, że to “Lala teraz myje zęby, sama”.
W kolejnych krokach zachęcaj dziecko do spontanicznej zabawy. Rozłóż zabawki i poczekaj aż samo zainicjuje działanie, a następnie możesz się w nie włączyć komentując i naśladując, to, co robi dziecko.
Kolejny krok to traktowanie przedmiotów, jako czegoś innego, czyli przysłowiowy “patyk” może w rękach dziecka stać się różdżką, mieczem, widelcem, grzebieniem, torami, pociągiem, itd. Zabawa w ten sposób pokazuje, że świat mentalny dzieci staje się jeszcze bardziej rozwinięty i abstrakcyjny, co mocno wiąże się z rozwojem zdolności językowych i umiejętności społecznych. Aby wdrażać dziecko do tego typu zabawy, możesz wykorzystać wcześniejsze przedmioty, ale np. niech ciasteczka będą kawałkami kartonu, podkładkami pod kawę, drewniane patyczki do lodów mogą być łyżeczką lub widelczykiem. Na początek w zabawie wykorzystaj prawdziwe przedmioty, a następnie zaproponuj zamienniki, wykonując te same czynności (np. karmiąc lalę patyczkiem).
To kilka prostych sposób na rozwijanie bazowych umiejętności komunikacyjnych. Więcej z nich znajdziesz w moim e-booku. O TUTAJ
Pamiętaj, że tak naprawdę każdy moment może być świetną okazją na przywołanie uwagi dziecka, nawiązanie kontaktu wzrokowego, wskazanie czegoś, zabawę czy naśladowanie. Życzę powodzenia i dobrze spędzonego czasu!
Źródła:
Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna, Wydawnictwo Edukacyjne, 2017
S. J. Rogers, G. Dwason, L. A. Vismara, Metoda wczesnego startu dla dziecka z autyzmem (ESDM). Jak wykorzystywać codzienne aktywności, aby pomóc dzieciom tworzyć więzi, komunikować się i uczyć, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014.
Photo by Stephen Andrews on Unsplash
Views: 3614